به‌پێی زانیارییه‌كان، شه‌ممه‌ی ڕابردوو نه‌توانرا، دانیشتنی پەرلەمانی عێراق سەبارەت بە دانانی یاسایەك بۆ كۆتایی هێنانی ئەركی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بكرێ، كە تەنیا سێیەكی ئەندامانی پەرلەمان ئامادە بوون، په‌رله‌مانتارانی كورد و سوننه كۆبوونه‌وه‌كه‌یان بایكۆت كرد و تا ئێستا ئەندامانی چوارچێوەی هەماهەنگی بێدەنگییان كردووە لە تێپەڕاندنی یاسایەكە بە دەنگی زۆرینەی پەرلەمانی.
چاودێرانی سیاسیی ئەمە بۆ بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە، كە لەناو چوارچێوەی هەماهەنگیش دوو رای جیاواز سەبارەت بە پرسەكە هەیە و هەموویان لەگەڵ كۆتایی هاتنی ئەركی هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی نین لە عێراق.
هەفتەی رابردوو، 100 واژۆی ئەندامانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە پەرلەمان كۆ كرابووه‌وه بۆ ئەوەی دانیشتنێكی پەرلەمان بەمەبەستی دانانی یاسایەك بكرێ، بۆ كۆتایی هاتنی ئەركی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، بەڵام لە كاتی دانیشتنەكەدا لەو 100 واژۆیە تەنیا 76 كەس ئامادەی دانیشتنەكە بوون و 24 ئەندام لەوانەی واژۆشیان كردبوو نەچوونە كۆبوونەوەكەوه، بە دیاریكراوی 60 ئەندامیی چوارچێوەی هەماهەنگی نەچووبوونە كۆبوونەوەكە، جگە لە بایكۆتكردنی ئەندامانی كورد و عەرەبی سوننە، ئەمەش بە لای چاودێرانی سیاسی ئەوە دەگەیەنێ، كە نزیكەی نیوەی ئەندامانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەبنەڕەتدا لەگەڵ یاسایەكەدا نین و هاوپەیمانییەكەیان بەسەر دوو بەرەدا دابەش بووە.
دوای شكستی ئەو ئەندامانەی چوارچێوەی هەماهەنگی لە كۆبوونەوەكە و شەرمەزاربوونیان بەهۆی ئەو شكستەوە، هەوڵ دەدەن شكستەكەیان بە تۆمەتباركردنی ئەندامانی كورد و عەرەبی سوننە بە ئامادەنەبوون لە كۆبوونەوەكە داپۆشن.
چوارچێوەی هەماهەنگی، كە خاوەنی بیرۆكەكەیە و زۆرینەی پەرلەمانییش پێكدێنن و پێیان وابووە پێویستیان بە هێزەكانی دیكە نابێ بۆ دەنگدان و بە دەنگی زۆرینەی خۆیان یاساكە دەردەكەن، كەچی بە ئامادەنەبوونی نیوەی ئەندامانیان لە كۆبوونەوەكە، ئێستا بێدەنگییان لە بابەتی دەنگی زۆرینەی پەرلەمانی كردووە.
پەرلەمانتارێكی چوارچێوەی هەماهەنگی بە (ئەلعەربی ئەلجەدید)ی راگەیاندووە، گرووپەكانی مقاوەمە و بەشێك لە ئەندامانی چوارچێوەی هەماهەنگی خەریكی گفتوگۆكردنن سەبارەت بە تێپەڕاندنی یاسایەكە لە رێی زۆرینەی پەرلەمانی، بەڵام لە ترسی سەرنەگرتنی هەوڵەكانیان و شەرمەزاربوونیان، گفتوگۆكانیان بەنهێنی و دوور لە چاوی راگەیاندن دەكەن.
ئەو ئەندام پەرلەمانە، كە نەیویستووە ناوی بهێندرێ، ئاماژەی بۆ ئەوەش كردووە، ئەو گرووپانەی كە فشار دەكەن، ئەوە باش دەزانن، كە لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی دەنگ و رای جیاواز هەیە و نایانەوێ بەرێكەوتن لەنێوان بەغدا و واشنتۆندا هەبێ، بۆیە ترسیان لەوە هەیە كە بابەتی دەنگدان بخەنە بەر دەنگی زۆرینە، چونكە لە كاتی شكستیان لە هەوڵەكەیان، دەركەوتەی زۆر گەورە بۆ هاوپەیمانیی چوارچێوەی هەماهەنگی دروست دەبن و تووشی ترازان و جیابوونەوە دەبێ.
زۆرینەی پەرلەمانی بۆ هەر بڕیارێك پێویستی بە (نیوە + یەك)ی دەنگەكان واتە 165 دەنگ لە كۆی 329 ئەندامی پەرلەماندا دەبێ، بەوپێیەش، كە چوارچێوەی هەماهەنگی خاوەنی 168 دەنگە، كەواتە زۆرینەی پەرلەمانییە و پێویستی بە دەنگی هێز و لایەنەكانی دیكە نابێ.
لەلایەكی دیكەوە، لێدوانی ئەندامانی چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ راگەیاندنەكان سەبارەت بە پرسەكە پێچەوانە و جیاوازە لە یەكدی، ئێستا هەوڵ دەدەن دۆسیەكە لەسەر پەرلەمان لاببەن و بیخەنە سەر حكوومەت، بۆ ئەوەی ئەوان تووشی هەڵوێستی شەرمەزاركەر و لێكترازان نەبن. لەوباره‌یه‌وه جاسم محەمەد جەعفەر، سه‌ركرده له ده‌وڵه‌تی یاسا بە سەرۆكایەتیی نووری مالیكی رایگەیاندووە، كە ”ئێمە لەگەڵ دەركردنی هێزە وشكانییه‌كان و هێزە شەڕكەرەكانی ئەمریكاداین لە عێراق، بەڵام رێز لە بڕیاری حكوومەت دەگرین، ئەگەر پێی وایە مانەوەیان بۆ ماوەیەكی دیكەی دیاریكراو پێویستە، بۆ یەكلاییكردنەوەی شەڕ لەگەڵ رێكخراوی داعش.“
ڕاشیگه‌یاندووه، دەركردن یان هێشتنەوەی هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە عێراق كاری حكوومەتە، چونكە بە رێككەوتنی حكوومەت ئەو هێزانە هێنراونەتە عێراق بۆ شەڕی داعش و دەبێ لە رێی حكوومەتیشەوە بكرێنە دەرەوە.“
ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌ش كرد، پێویست ناكات پەرلەمان، یان خەڵك بچنە ناو ئەو دۆسیەیەوە، چونكە ئەمە دەبێتە هۆی گرژی و ترازانی نێوان پێكهاتە و لایەنەكان، وەك چۆن لە دانیشتنەكەی پەرلەماندا بینیمان پێكهاتەی كورد و عەرەبی سوننە ئامادەی دانیشتن نەبوون.“
جه‌ختی كرده‌وه كه ئەم بابەتە تەواو پەیوەندیدارە بە بڕیاری حكوومەت و ئێمە رێز لە بڕیاری حكوومەت دەگرین، بەڵام ئێمە لەگەڵ دەركردنی ئەو هێزانەداین لە زووترین كاتدا.“
پێشتریش گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی بۆ هەندێ بڕیاری چارەنووسساز پشتی بەستووە بە بڕیارەی دەنگی زۆرینەی پەرلەمانی، وەك ئەوەی لە ساڵی 2022 دەنگیان دا بۆ یاسایەك، كە حكوومەت پابەند بكات بە دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا، دوای ئەوەی قاسم سوله‌یمانی و ئەبو مەهدی موهەندسیان لەنزیك فڕۆكەخانەی بەغدا كردە ئامانج و كوشتنیان، هەروەها بەو پرەنسیپە دەنگیان بۆ چەند بڕیارێكی دیكەیش داوە.
وەڵام بدەوه