کوردی / Kurdî
سەرۆک بارزانی لە پارێزگای شرنەخ بەشداریی لە چوارەمین سیمپۆزیەمی مەلای جزیزی دەکات
ڕۆژی شەممە ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٥ لە سەردانێکیدا سەرۆک بارزانی گەیشتە پارێزگای شرنەخ و لەلایەن مونیر کارال ئۆغلو جێگری وەزیری ناوخۆی تورکیا و بیرۆل ئکیجێ پارێزگاری شرنەخ و محمد یارکا بەرپرسی شارەوانییەکانی شرنەخ بە گەرمی پێشوازی لێکرا، سەرۆک بارزانی لەوێدا بەشداری چوارەمین سیمپۆزیەمی مەلای جزیری لە پارێزگای شرناخ بوو، کە بە ئامادەبوونی ژمارەیەکی زۆری زانا و توێژەر و ئاکادیمی و بەرپرسی سیاسی و ئیداری بەڕێوەچوو و وتارێکی پێشکەش بە ئامادەبووان کرد.
دەقی وتاری سەرۆک بارزانی:
دەقی وتاری سەرۆك بارزانی لە شرناخ:
بە ناوی خوای مەزن و دلۆڤان
زۆر زۆر سوپاس بۆ ئەم پێشوازییە گەرمە، رۆژێكی زۆر خۆشە لە ژیانی مندا كە ئەمڕۆ لە جەزیرە بەشدار بووین لە كۆنگرەی چوارەم دەربارەی مەلای جەزیری كە بۆ ئێمە قوتبێكی مەزنە.
سوپاسی جەنابی وەزیری ناوخۆ، والیی شرناخ، هەموو دامودەزگاكانی دەوڵەت لە ویلایەتی شرناخ، سوپاس بۆ پەرلەمانتارانی بەڕێز، سوپاس بۆ جەماوەری ئەم دەڤەرە بۆ ئەو پێشوازییە گەرمە، سوپاسی ئێوە هەموان دەكەم.
مەلای جزیری ئەستێرەیەكی گەشە و هیچ كاتێك ئاوا نابێت، سەرقافڵەی عاشقانی رێگەی حەقە، شیعرەكانی جزیری هیچ كاتێك كۆن نابن و هەموو جارێك مرۆڤ وەها تەخمین دەكات كە تازە گوێی لێ دەبێت. چەند بە قووڵی تۆ بچیتە نێو شیعرەكانی جزیری، هێندە زیاتر لە جزیری نزیك دەبیت و سەرسام دەبیت بە جزیری.
لە تەكیەی بارزان، لە حزووری مەولانا شێخ ئەحمەدی بارزانی بەردەوام شیعرەكانی جزیری دەخوێندرانەوە. بۆ ئێمە دەركەوت كە چ نزیكایەتییەكی رۆحی لە نێوان ئەواندا هەیە، چونكە رێگەی حەق و حەقیقەت یەكە، هەروەكوو جزیری دەفەرموێت: ”د ئەسل دا کو حەمی ئاڤە چ ئاڤ و چ جەمەد.“
بەپێی ئەو لێكۆڵەرانەی كە بۆ ئێمەیان دەرخستووە، دیارە جزیری لە ساڵی ١٥٧٠دا هاتووەتە سەر دونیا و لە ساڵی ١٦٤٠دا چووەتە بەر رەحمەتی خودا، واتە ٧٠ ساڵ ژیاوە، بەڵام ٧٠ ساڵی پڕ خێر و بەرەكەت، ٧٠ ساڵی پڕ مەعریفەت و زانین.
لە شیعرەكانی جزیریدا دیارە كە زۆر شارەزا بووە و موسەڵەت بووە لەسەر زمانەكانی (كوردی، توركی، عەرەبی و فارسی). دیارە زۆریش گەڕاوە بۆ عیلم و زانین، لە نێو ئەو جێگانەی كە بۆ ئێمە دەركەوتووە سەردانی كردووە، ئامێدی بووە. لە حزووری ئەو هەموو زانا و پسپۆڕ و لێكۆڵەر و ئەكادیمیستان زەحمەتە بۆ من بچمە نێو وردەكاریی جزیری چونكە ئێوە باشتر دەزانن، بەڵام بەپێی بۆچوونی موتەوازیعی خۆم، دەمەوێ هەندێك بۆچوون دەربارەی مەلای جزیری بڵێم:
جزیری لە بواری تەسەوفدا لە مەقامێكی هەرە هەرە بڵنددا بووە، گەیشتبووە مەرتەبەی (فناء في الله)، لەسەر وەحدانیەتی خودا بە زمانێكی زەلال بۆ ئێمە دەریدەخات و دەفەرموێت: (وەحدەتێ موتلەق مەلا، نوورە د قەلبان جەلازۆرا د ڤێ مەسئەلێ، ئەهلێ دلان شوبهە ما).
عەزەمەتی مەلای جەزیری دەردەكەوێت لەم چەند بەیتانە دا:
سڕڕێ وەحدەت ژ ئەزەل گرتییە حەتتا ب ئەبەد
واحد و فەردە ب زاتێ خوە وی نینن چو عەدەد
یەکە دەریا تو بزان قەنج چ مەوج و چ حەباب
د ئەسل دا کو حەمی ئاڤە چ ئاڤ و چ جەمەد
مانای ئەمە زۆر مەزنە، تەنیا مەلای جەزیری دەتوانێت ئەم تەعبیرە بكات و باوەڕ ناكەم دووبارە ببێتەوە و كەس بتوانێت ئەم تەعبیرە بڵێت.
لە بواری فەلسەفیدا شۆڕەسواری مەیدانی فەلسەفی بووە، بە دوو ڕێز باشترین تەعبیر لە ژیانی مرۆڤ دەكات كە دبێژێت:
تو بنێ ماهێ نەو و دەستێ قەزایێ هەی هەی
نە ل زەرعێ فەلەکێ بەلکی ژ عومرێ مەیە داس
كێ دەتوانێت ئەم تەعبیرە بكات لە مەلای جزیری زیاتر؟
لە بواری واقیعیەت و واقیعبینیدا، دیسان لەم بەیتانەدا مەلا بۆ ئێمە دەردەكەوێت كە زۆر واقیعبین بووە و زۆر زانا بووە:
کەس ب دادا مە نەپرست گلەهـ و داد چ کت؟
تە نەبت دادڕەسەک بیهوودە فەریاد چ کت؟
هەر گل و سەنگ دبتن زێر ب تەدبیرێ حەکیم
قابلییەت کو نەبت حکمەتێ ئوستاد چ کت؟
کان ب گەوهەر چ بکت گەوهەر ئەگەر پاک نەبت
تو بەسیرەت تە نەبت سیرەتێ ئەجداد چ کت؟
دیسان ئەمە بۆ ئێمە دەریدەخات كە مەلا چەند زانا و چەند مەزن بووە. ئەوەندەی دەربارەی مەلای جەزیری بڵێین كەمە، بەڵام جێی دەستخۆشییە كە زانكۆی شرناخ ئەم كۆنگرەیە بووەتە نەریتێك ساڵانە دەست پێ دەكەن، ئەمە جێی دەستخۆشییە و ئێمە پیرۆزبایی لێ دەكەین، بەڵام مەلا بە خۆی وەسفی خۆی دەكات كە دەبێژیت:
ب دل ئاتەش ژ جەگەر بریانم
لەو پەریشان و پوڕ ئێشانم
عاشقێ نازک و مەحبووبانم
تو نەبین بێ سەر و بێ سامانم
گولێ باغێ ئرەمێ بوهتانم
شەبچراغێ شەبێ کوردستانم
لە جێی خۆیدایە كە گوتەكەی (خانی)ی مەزن (خانی رابە بینەڤە روحا مەلای جزیری، وێ حەی بكە عەلی حەریری.. كەیفەك وە بدە فەقیێ تەیران، حەتا ب ئەبەد بمیانێ حەیران)
ئێمەش دەبێژینە شێخی مەزن، مەلای جزیری:
دەست هەڵناگرین ژ تەڵەب
گەر مە د ڕێ چیت سەر و تشت
پشت نادەین دوو هزار خەنجەر و تیر و رم و خشت
مە سەرێ دانیە ڕێ و ب خودێ بەستیە پشت
خودا كەرەمێكی مەزنی لەگەڵ ئێوە كردووە لەم دەڤەرە، جزیری لێرە رابووە، دیرۆك لێرە دروست بووەوە جارێكی دیكە، چونكە وەك خوای گەورە لە قورئانیشدا دەفەرموێت: (واستوت على الجودي) گەمیا نوح لێرە هاتە خوارەوە. ئەمە بۆ ئێوە و بۆ ئێمە هەموان جێی شانازییەكی مەزنە.
لە كۆتاییدا من دەمەوێ ئیشارەت بدەمە ئەو گۆڕانكارییە مەزنەی كە لە ناوچەكەدا رووی داوە، پرۆسەی ئاشتی.
ئێمە زۆر كەیفخۆش بووین كە ئەم پرۆسەیە دەستی پێكرد، ئێمەش دەبینین ئەمجارە پرۆسە زۆر بە ڕێكوپێكی دەستی پێكرد، چونكە میللەت و پەرلەمان و هەموو حزب پشتیوانی دەوڵەتن، لێرەدا من بە پێویستی دەزانم سوپاسی جەنابی سەرۆك كۆمار بەڕێز ئەردۆگان، دەوڵەتی توركیا، پەرلەمانی توركیا و میللەتی توركیا بكەم كە دەرگەی ئاشتییان كردەوە كە باشترین دەرگا و باشترین بژاردەیە. هەروەها دەستخۆشی لە بەڕێز ئۆجەلان دەكەم كە ئەویش هەنگاوی ئەرێنی نا. لێرەدا من دەمەوێ بڵێم، ئێمەش بە هەموو قوەتی خۆمان پشتیوانی ئەم پرۆسەی ئاشتییەین و چ لە ئێمە بخوازرێ و لە دەستی ئێمە بێت، ئێمە ئامادەین، ئینشائەڵا پرۆسەكە دەگاتە ئەنجامێكی زۆر باش، خێر و خۆشی بێنێت بۆ ئێمە هەموان.
والسلام علیكم.
………………………………
Serok Barzanî li parêzgeha Şirnexê beşdariya çaremîn Sempozyûma Melayê Cizîrî Kir
Roja Şemiyê 29ê Mijdara 2025an, di serdanekê de Serok Barzanî gihîşt parêzgeha Şirnexê û ji aliyê Cîgirê Wezîrê Navxwe yê Tirkiyeyê Munir Karaloglu, Waliyê Şirnexê Birol Ekici û Berpirsê Şaredariyên Şirnexê Mehmet Yarka ve bi germî hat pêşwazîkirin. Serok Barzanî li wir da beşdariya çaremîn sempozyûma Melayê Cizîrî li parêzgeha Şirnexê bû, ku bi amadebûna hejmareke zêde ya zana, lêkolîner, akademîsyen û berpirsên siyasî û îdarî birêve çû û gotarek pêşkêşî amadebûyan kir.
Naveroka gotara Serok Barzanî:
Naveroka gotara Serok Barzanî li Şirnexê:
Bi navê Xwedayê Mezin û Dilovan
Gelek gelek spas ji bo vê pêşwaziya germ. Rojeke gelek xweş e di jiyana min de ku îro li Cizîrê em beşdar bûn di kongreya çarem ya di derbarê Melayê Cizîrî ku ji bo me qutbekî mezin e.
Spasiya cenabê Wezîrê Navxwe, Waliyê Şirnexê, hemû damûdezgehên dewletê li wîlayeta Şirnexê dikim. Spas ji bo parlamenterên birêz, spas ji bo cemawerê vê deverê ji bo wê pêşwaziya germ, spasiya we hemûyan dikim.
Melayê Cizîrî stêrkeke geş e û qet ava nabe, serqafileyê aşiqên riya heq e. Şiîrên Cizîrî qet kevin nabin û her carekê mirov wisa texmîn dike ku nû guhdarî dike. Çiqas bi kûrahî tu biçî nav şiîrên Cizîrî, ew qas zêdetir li Cizîrî nêzîk dibî û heyranê Cizîrî dibî.
Li Tekiyeya Barzan, li hizûra Mewlana Şêx Ehmedê Barzanî berdewam şiîrên Cizîrî dihatin xwendin. Ji bo me derket holê ku çi nêzîkatiyeke rûhî di navbera wan de heye, ji ber ku riya heq û heqîqetê yek e, her wekî Cizîrî kerem dike: "Di esil da ku hemî av e, çi av û çi cemed."
Li gorî wan lêkolerên ku ji bo me diyar kirine, xuya ye Cizîrî di sala 1570 yî de hatiye dinyayê û di sala 1640 î de çûye ber dilovaniya Xwedê, wate 70 sal jiyaye, lê 70 salên tijî xêr û bereket, 70 salên tijî marîfet û zanîn.
Di şiîrên Cizîrî de diyar e ku gelek şareza bûye û bi bandor û musellet bûye li ser zimanên (Kurdî, Tirkî, Erebî û Farisî). Diyar e gelek jî geriyaye ji bo ilm û zanîna xwe, di nav wan cihên ku ji bo me derketiye holê serdana wan cihan kiriye, Amediyê bûye. Li hizûra van hemû zana û pispor û lêkoler û akademîsyenan zehmet e ji bo min ku biçim nav hûrgiliyên Cizîrî, ji ber ku hûn baştir dizanin, lê li gorî nêrîna mutewazi' ya xwe, dixwazim hinek nêrînan di derbarê Melayê Cizîrî bibêjim:
Cizîrî di warê tesewufê de di meqamekî herî herî bilind de bûye, gihîştibû mertebeya (Fenafîllah), li ser wehdaniyeta Xwedê bi zimanekî zelal ji bo me derdixe holê û kerem dike: (Wehdetê mutleq Mela, nûr e di qelban cela / Zora di vê mes'elê, ehlê dilan şubhe ma).
Ezameta Melayê Cizîrî di van çend beytan de derdikeve:
Sirrê wehdet ji ezel girtiye heta bi ebed
Wahid û ferd e bi zatê xwe wî nînin çu eded
Yek e derya tu bizan qenc çi mewc û çi hebab
Di esil da ku hemî av e çi av û çi cemed
Maneya vê gelek mezin e, tenê Melayê Cizîrî dikare vê tebîrê bike û bawer nakim dubare bibe û kes bikaribe vê tebîrê bibêje.
وەڵام بدەوه